Swoiste zaburzenia układu odpornościowego to schorzenia, w których układ immunologiczny nie funkcjonuje prawidłowo, co prowadzi do niewłaściwej odpowiedzi na zagrożenia. Mogą one obejmować choroby autoimmunologiczne, niedobory odporności oraz nadwrażliwość immunologiczną. Choroby autoimmunologiczne występują, gdy układ odpornościowy błędnie atakuje własne komórki i tkanki, uznając je za obce. Przykładami takich chorób są reumatoidalne zapalenie stawów, w którym układ immunologiczny atakuje stawy, oraz toczeń rumieniowaty układowy, gdzie atakowane są różne narządy i tkanki, w tym skóra, stawy i nerki. Mechanizm wyzwalający autoagresję nie jest w pełni zrozumiały, ale wiadomo, że genetyka i czynniki środowiskowe odgrywają istotną rolę w rozwoju tych chorób.
Niedobory odporności, zarówno pierwotne, jak i wtórne, to kolejna kategoria swoistych zaburzeń układu odpornościowego. Pierwotne niedobory odporności są wrodzone i wynikają z mutacji genetycznych, które prowadzą do defektów w funkcjonowaniu komórek odpornościowych. Przykładem jest ciężki złożony niedobór odporności (SCID), znany jako „choroba chłopca w bańce”, który charakteryzuje się niemal całkowitym brakiem funkcji odpornościowej. Wtórne niedobory odporności są nabyte i mogą być spowodowane przez czynniki takie jak infekcje (np. wirus HIV powodujący AIDS), leczenie immunosupresyjne w przypadku przeszczepów organów, czy długotrwałe stosowanie leków sterydowych.
Nadwrażliwość immunologiczna, czyli alergie, jest stanem, w którym układ odpornościowy reaguje nadmiernie na nieszkodliwe substancje, takie jak pyłki, sierść zwierząt, jedzenie czy leki. Reakcje alergiczne mogą być łagodne, objawiając się wysypką lub katarem, ale mogą również prowadzić do ciężkich stanów, takich jak wstrząs anafilaktyczny, który jest zagrożeniem dla życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
Leczenie swoistych zaburzeń układu odpornościowego jest skomplikowane i zróżnicowane w zależności od rodzaju i ciężkości choroby. W przypadku chorób autoimmunologicznych stosuje się leki immunosupresyjne, które tłumią nadaktywną odpowiedź immunologiczną. Przykładami takich leków są metotreksat, azatiopryna oraz biologiczne środki, które celują w specyficzne cytokiny lub komórki odpornościowe. Niedobory odporności mogą wymagać terapii zastępczej, takiej jak podawanie immunoglobulin, a w ciężkich przypadkach przeszczepu szpiku kostnego.
W alergiach leczenie obejmuje unikanie alergenów, stosowanie leków przeciwhistaminowych, kortykosteroidów oraz, w ciężkich przypadkach, autostrzykawek z adrenaliną. Immunoterapia alergenowa (odczulanie) może być stosowana w celu stopniowego zmniejszenia nadwrażliwości na alergeny.
Ważnym aspektem zarządzania swoistymi zaburzeniami układu odpornościowego jest wczesne rozpoznanie i regularna kontrola u specjalisty, takiego jak immunolog czy reumatolog. Dzięki postępowi medycyny coraz więcej pacjentów z tymi schorzeniami może prowadzić normalne, aktywne życie. Edukacja pacjentów i ich rodzin na temat choroby oraz wsparcie psychologiczne są równie ważne, ponieważ życie z przewlekłą chorobą immunologiczną może być trudne emocjonalnie.